فهرست مطالب

پژوهشنامه نهج البلاغه
پیاپی 39 (پاییز 1401)

  • تاریخ انتشار: 1402/07/30
  • تعداد عناوین: 6
|
  • سید اصغر جعفری* صفحات 1-30

    حقوق مخاصمات مسلحانه به عنوان یکی از شاخه های حقوق بین الملل، شامل مجموعه قواعد و مقرراتی است که هدف آن حمایت از افراد نظامی و غیرنظامی در درگیری های مسلحانه و همچنین ایجاد محدودیت در انتخاب و استفاده از برخی از ابزارها و شیوه های جنگی برای طرف های متخاصم است. این حمایت از انسان ها در زمان کارزار و ایجاد محدودیت در کاربرد برخی وسایل و روش های جنگی موضوعی است که ریشه ای عمیق در مکتب اسلام دارد و امیرالمومنین امام علی (ع) در زمان نبرد با دشمن بر رعایت آن تاکید فراوان داشته اند. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین اصول حاکم بر نبردها در مخاصمات مسلحانه از دیدگاه امیرالمومنین امام علی (ع) با تاکید بر کتاب شریف نهج البلاغه، به این پرسش اصلی پاسخ خواهد داد که اصول حاکم بر نبردها در مخاصمات مسلحانه از دیدگاه امیرالمومنین امام علی (ع) با تاکید بر کتاب شریف نهج البلاغه شامل چه مواردی می شود؟ نتیجه کلی به دست آمده از این پژوهش دلالت بر آن دارد که اصل تفکیک بین افراد نظامی و غیرنظامی، اصل رفتار انسانی، اصل حمایت از افراد غیرنظامی، اصل ممنوعیت برخی از ابزارهای جنگی، اصل منع ایجاد گرسنگی و تشنگی، اصل رفق و مدارا با اسیر جنگی و اصل حمایت از محیط زیست از جمله اصول حاکم بر مخاصمات مسلحانه از دیدگاه امیرالمومنین امام علی (ع) است تا از هر نوع عمل غیرانسانی و انتقام گیری در جنگ جلوگیری شده و آلام و درد و رنج بشری ناشی از آن کاهش یافته و یا پیشگیری گردد.

    کلیدواژگان: مخاصمات مسلحانه، نهج البلاغه، حقوق بین الملل بشردوستانه، حقوق لاهه، حقوق ژنو
  • رضا زینلی، سید محمد موسوی بفرویی*، احمد زارع زردینی صفحات 31-55

    در کلام امام علی (ع)، قرآن با زیباترین و دقیق ترین عبارات توصیف شده است. شروح نهج البلاغه نتوانسته اند، در این زمینه تمام زوایای اندیشه مولا علی (ع) را تبیین کنند. در سالیان اخیر دانش «زبان شناسی شناختی» در عرصه درک معنا به نظریاتی رسیده که می تواند در حوزه تبیین مفاهیم متون دینی ازجمله نهج البلاغه کاربرد داشته باشد. از جدیدترین نظریات، «مدل آمیختگی مفهومی» فوکونیه و ترنر (2002) است. پژوهش حاضر با بهره گیری از این الگو، در پی تبیین استعاره های مفهومی به کاررفته در مورد «قرآن» در خطبه 198 است. به این منظور، به تناسب ظرفیت یک اثر پژوهشی، چهار عبارت استعاری از این خطبه انتخاب و با استفاده از الگوی چهار فضایی، مراحل ساخت معنا به تصویر کشیده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، واژه های «بحر»، «تبیان»، «شفاء» و «جنه» که برای توصیف قرآن در حوزه مبدا، به کاربرده شده در درک استعاری حوزه مقصد (واژه قرآن)، نقش تبیین کنندگی دقیقی را ایفا می کنند و از این طریق می توان با خوانشی جدید به نکات بدیع دست یافت. یافته ها حاکی است که امام (ع) در کاربرد این عبارات از ژرف نگری جامعی بهره برده است و کاربست این نظریه می تواند افق های جدیدی را در تبیین مفاهیم استعاری نهج البلاغه بگشاید.

    کلیدواژگان: قرآن، نهج البلاغه، زبان شناسی شناختی، آمیختگی مفهومی
  • محمدجواد دکامی* صفحات 57-79

    امیر مومنان علی (ع) همراه با توصیه ها و دستورات اخلاقی خود سعی کرده اند که فلسفه آن توصیه ها و دستورات را به زیباترین شکل ممکن برای مخاطبانشان روشن کنند و این به معنای اعتقاد آن حضرت به استدلال پذیری احکام اخلاقی است. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی به استنباط و بررسی استدلال های اخلاقی در کلام امیر مومنان (ع) پرداخته شده است و هدف از انجام آن اثبات این مطلب است که آن حضرت دستورات اخلاقی را صرفا بیانگر احساسات و امیال افراد یا قرارداد اجتماعی، یا دستور آمران و ناهیان نمی دانستند، بلکه در توصیه های اخلاقی خود هم به مصالح و مفاسد رفتارهای انسان نظر داشته اند و هم به توانایی درک آن مصالح و مفاسد به وسیله مخاطبان آن توصیه ها. با توجه به اینکه برخی احکام اخلاقی معطوف به وظیفه انسان و برخی معطوف به نتیجه افعال او هستند، امام (ع) در تبیین دستورات و توصیه های اخلاقی خود هم به استدلال های وظیفه گرایانه نظر داشته است و هم از استدلال های نتیجه گرایانه به بهترین شکل ممکن بهره برده است. گرچه در نگاه حکیمانه آن حضرت دستور اخلاقی وظیفه گرایانه ای که به هیچ غایتی معطوف نباشد، هرگز محقق نمی شود و همه افعال نهایتا متوجه غایت و هدفی هستند و آن تقرب به کمال مطلق از راه آراستگی به صفات کمال و جمال الهی است.

    کلیدواژگان: استدلال اخلاقی، نهج البلاغه، وظیفه گرایی، نتیجه گرایی، توصیه اخلاقی
  • مریم کافی مشهدی، محمدهادی امین ناجی*، مهدی عبادی، محمدرضا سرمدی صفحات 81-102

    جامعه اسلامی پس از پیامبر (ص) دچار انحرافات شدیدی شد. این انحرافات موجب انتقاد امام علی (ع) از خلفای قبل از خود و بزرگان جامعه شد. از همین رو ایشان از آغاز خلافت خود به اصلاحات اساسی سیاسی دست زد. سوال اصلی این پژوهش این است که امام علی (ع) برای گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی از نظر سیاسی چه راهکارهایی ارایه کرده اند؟ امام (ع) برای جلوگیری از انحرافات و جهت اصلاح جامعه اسلامی و زدودن روش جاهلی، در دو حوزه اساسی دست به اصلاحات زدند. ایشان با معرفی ویژگی های حاکم و کارگزاران اسلامی و نیز روش حکومت داری سعی در جامعه سازی کردند. امام (ع) بر انتخاب حاکم و رهبرانی تاکید دارند که بر مبنای قرآن و سنت پیامبر (ص) عمل می کنند این انتخاب باید مقبولیت عمومی هم داشته باشد بر اساس قرآن و سنت، امیرالمومنین (ع) برترین فرد و عامل ترین فرد به قرآن و سنت پیامبر (ص) بودند امام علی (ع) در حوزه حکومت داری نیز سعی می نمود که جامعه را از ظلم و انواع و اقسام آن به عدل سوق دهد و از نظر ایشان حاکمان و مدیران باید به عدالت رفتار کنند باید مدیران شایسته انتخاب شوند تا جامعه از جاهلیت به سمت جامعه اسلامی حرکت کند. همچنین امام علی (ع) در حوزه مسایل جنگی نیز رفتارهای خاصی از خود نشان دادند ایشان به پرهیز از جنگ طلبی تاکید داشتند.

    کلیدواژگان: جامعه اسلامی، جاهلیت، نهج البلاغه، سیره سیاسی امام علی(ع)، کارگزاران اسلامی
  • سعید صحابت انور*، ثنا صفری صفحات 103-132
    پژوهش حاضر با هدف بررسی مولفه های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه های نهج البلاغه امام علی (ع) انجام گردیده است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش، توصیفی با ماهیت کیفی به روش گراندد تیوری برای رسیدن به نظریه و مدل مفهومی رهبری آموزشی در نهج البلاغه که با استفاده از نرم افزار مکس کیودا در سه مرحله کدگذاری (باز، محوری، انتخابی) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد در کتاب نهج البلاغه پس از قرآن کریم در کنار احادیث به جنبه های مختلف دنیوی و اخروی انسان ها از جمله حکومت اسلامی و رهبری در خطبه ها و نامه ها و حکمت ها اشارات بسیاری شده است. در این پژوهش مولفه های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه های نهج البلاغه تحلیل، استخراج و کشف و یک نتیجه گیری کلی از این مدل درک و بر مبنای آموزه های نهج البلاغه رهبری آموزشی این گونه تعریف گردید: رهبری آموزشی معنوی، خدمتگزار، دانش پژوه و پژوهش محور در مقاله حاضر بعد معنویت، تهذیب اخلاق، دانش پژوهی، پژوهش محوری و شایستگی مدیریت بیشترین تعداد مولفه ها را به خود اختصاص دادند رهبری از منظر امام علی (ع) بر سه اصل معرفت، ایمان و عمل استوار بوده و ایمان و عمل و رفتار رهبری نیز خود دربرگیرنده شش حیطه خدامحوری، عقل محوری، بصیرت محوری، اخلاق محوری، خدمت محوری و فرآیند محوری است و شیوه رهبری امیر مومنان رهبری خدمتگزار مبتنی بر ایمان و معرفت الهی است و خدمت و خدمتگزاری در شیوه رهبری ایشان نقطه کانونی تمرکز در تربیت پیروان به ویژه رهبران، مدیران و کارگزاران می باشد دیدگاه ایشان به رهبری و مدیریت دیدگاهی مردم محور است و اینکه در جوامع انسانی اساسی ترین کار، تعلیم و تربیت بوده و این امر مهم بر عهده رهبران آموزشی نهاده شده است.
    کلیدواژگان: رهبری آموزشی، آموزه ها، نهج البلاغه، امام علی (ع)
  • محمدعلی ایزدی* صفحات 133-153

    عصمت در لغت به معنای منع و نگه داشتن و در اصطلاح عبارت است از وجود نیرویی در انسان معصوم که او را از ارتکاب خطا و گناه حفظ می کند. امامیه بالاتفاق «عصمت» را برای امام ضروری دانسته و با دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداختند. ولی آلوسی این عقیده شیعه را انکار کرده و مدعایش را به برخی از خطبه های نهج البلاغه مستند نموده و می گوید: «اذعان امام علی (ع) به خطا و طلب مغفرت» دلیل بر عدم عصمت حضرت می باشد. مقاله حاضر کوشیده، با تکیه بر روش اسنادی، تحلیلی به بررسی انتقادی دیدگاه آلوسی بپردازد و نسبت این اعترافات با عصمت را بازکاوی نماید. یافته های پژوهشی حاکی از این است که او، بدون توجه به سیاق کلام، نگاه منظومه وار به سخنان امام علی (ع) و اکتفا به ظاهر عبارات، برخی از فرازهای نهج البلاغه را به صورت تقطیع و گزینشی در جهت اهداف خاص مورد بهره برداری قرار داده است؛ اذعان امام به «خطا» بر اساس اندیشه توحیدی و ناظر به بعد ملکی و «طلب مغفرت» حضرت، به دلیل متفاوت بودن لسان دعا با شریعت به دلیل اشتغال به امور مباح و ناظر به جنبه تعلیم و تربیت امت می باشد و منافاتی با «عصمت» ندارد، از این رو ادعای وی سست و بدون پشتوانه متقن و عقلانی می باشد. اکنون با توجه به اینکه از یک سو شیعه در مورد برخورداربودن امام از ویژگی «عصمت» اجماع دارند و از سوی دیگر افرادی نظیر آلوسی با شبهه افکنی درصدد متزلزل نمودن عقاید امامیه برآمده اند، از این رو پرداختن به موضوع بحث جهت روشن شدن حقیقت، ضرورت مضاعفی دارد.

    کلیدواژگان: امامت، عصمت امام، امام علی(ع)، نهج البلاغه، آلوسی
|
  • Seyed Asgher Jafari * Pages 1-30

    The law of armed conflict is one of the branches of international law. Its purpose is to support military and civilian people in armed conflicts and also to limit the choice and use of some war tools and methods for the warring parties. This support for human beings and creating limitations for the use of some warring methods and tools is deeply rooted in Islam, and has been emphasized by the leader of Muslims, Imam Ali. The present research was done in a descriptive-analytical way. The purpose of this study is to explain the principles governing battles in armed conflicts from Imam Ali's point of view. This research will answer the main question, ‘what are the principles governing battles in armed conflicts from Imam Ali's point of view, emphasizing the noble book of Nahj al-Balagha?’ The overall result obtained from this research indicates that in order to prevent any kind of inhuman act in war and reduce human suffering, the principle of distinction between military and civilian people, the principle of human behavior, the principle of protecting civilians, the principle of prohibiting some weapons of war, the principle of preventing hunger and thirst, the principle of friendship and tolerance with prisoners of war, and the principle of protecting the environment are among the principles governing armed conflicts from the point of view of Imam Ali.

    Keywords: Armed Conflicts, Nahj al-Balagha, International Humanitarian law, Hague law, Geneva law
  • Reza Zeinali, Mohamad Mousavi *, Ahmad Zarezardini Pages 31-55

    The present study, using the " Conceptual Blending Theory" which is one of the latest theories of "cognitive linguistics", seeks to explain the conceptual metaphors used about the "Quran" in sermon 198. For this purpose, four metaphorical phrases from this sermon were selected, and using the four-space pattern, the stages of meaning creation were depicted. The findings of the study show that the words "sea", "strong building", "healing" and "shield", which have been used to describe the Qur'an in the source area, and play a precise explanatory role in the metaphorical understanding of the destination area (the word of the Quran), and from this through a new reading, novel points can be inferred. The findings indicate that Imam (a.s.) had a comprehensive insight by using these phrases and the application of this theory can open new horizons in explaining the metaphorical concepts of Nahj al-Balagha.

    Keywords: Qur'an, Nahj al-Balagha, Cognitive Linguistics, Conceptual Blending
  • MohammadJavad Dekami * Pages 57-79

    The Commander of the Faithful, Ali (A.S.), along with his moral recommendations and orders, has tried to explain the philosophy of those recommendations and orders in the most beautiful way possible to their audience, and this means that he believed in the rationality of moral orders. In this study, using the analytical and descriptive method, the inference and examination of the moral reasoning in the words of the Amir of the Faithful (PBUH) has been addressed to prove that the Prophet's moral commands are merely expressions of people's feelings and desires or the social contract, but in their moral recommendations, they considered both the advantages and disadvantages of human behavior and the ability to understand those advantages and disadvantages by the audience of those recommendations. Given the fact that some moral rules are focused on the duty of man and some are focused on the results of his/her actions, Imam (a.s.), in explaining his moral orders and recommendations, has considered both duty-based reasoning and outcome-oriented reasoning in the best possible way although, in the wise view of his holiness, a duty-oriented moral order that is not aimed at any goal will never be realized, and all actions are ultimately aimed at a goal and purpose, which is to approach absolute perfection by being adorned with the attributes of perfection and divine beauty.

    Keywords: Moral reasoning, Nahj al-Balagha, Obligationism, Consequentialism, Moral advice
  • Maryam Kafi Mashhad, MohamadHadi Aminnaji *, Mahdi Ebadi, MohamadReza Sarmadi Pages 81-102

    The Islamic society faced severe deviations after the passing of Prophet Muhammad (PBUH). These deviations led Imam Ali (AS) to criticize the previous caliphs and the influential figures of society. Therefore, from the beginning of his own caliphate, he initiated fundamental political reforms. The main purpose of the present study is to explore the political strategies proposed by Imam Ali (AS) for transitioning from a society of the Ignorance to an Islamic society. Imam Ali (AS) implemented reforms in two fundamental areas to prevent deviations; rectify the Islamic society, and eradicate the practices of ignorance. He introduced the qualities of Islamic rulers and officials, as well as a method of governance, to foster social cohesion. Imam Ali (AS) emphasized the selection of rulers and leaders based on the principles of the Quran and the Sunnah of  Prophet Muhammad (PBUH). These selections should have public acceptance and be in accordance with the Quran and the Prophet's traditions; Imam Ali (AS), was the most informed and influential person about the Quran and the Prophet's Sunnah.

    Keywords: Islamic society, Jahilit (Ignorance), Nahj al-Balagha, Political Life of Imam Ali (AS), Islamic Agents
  • Saeed Sahabat Anvar *, Sana Safari Pages 103-132
    The current study was conducted with the aim of investigating the components of educational leadership based on the teachings of Nahj al-Balagha of Imam Ali (AS). This research is applied in terms of purpose, and descriptive in terms of method with a qualitative nature using the grounded theory method to reach the theory and conceptual model of educational leadership in Nahj al-Balagha, which was analyzed by using Max Quda software in three stages of coding (open, central, selective). And it was checked. The findings showed that in the book of Nahj al-Balagha, after the Holy Quran, in addition to hadiths, there are many references to various worldly and afterlife aspects of human life, including Islamic government and leadership in sermons, letters, and words of wisdom. In human societies, the most basic work is education, and this important task is entrusted to educational leaders.
    Keywords: Educational leadership, teachings, Nahj al-Balagha, Imam Ali (as)
  • MohammadAli Izadi * Pages 133-153

    The word infallibility means prohibition, and in the term, it means the existence of a force that protects a person from committing mistakes and sins. The Imamiyyah, while agreeing on the Imam's infallibility, have proved it with numerous reasons. Referring to some sermons, Alousi says, "Ali's acknowledgment of his mistakes and asking for forgiveness" is proof of his non-infallibility. The present article has tried to critically examine Alousi's point of view, relying on the documentary method. He has selectively used some passages of Nahj al-Balaghah for specific purposes without paying attention to the context of the speech, looking at Imam's words in a systematic way, just by the appearance of the words. Imam's acknowledgment of "mistake" concerns the civil dimension and "seeking forgiveness", is due to the difference between the language of supplication and the Sharia, and related to preoccupation with non-obligatory duties and refers to the aspect of education and upbringing of the Ummah. Considering the consensus of the Shiites on the infallibility of the Imam and Alusi's suspicions, it is necessary to address the subject of the debate.

    Keywords: Imamate, Imam's infallibility, Imam Ali (A.S.), Nahj al-Balagha, Alousi